بذل و بخشش(هبه) مهریه چیست؟

بَذل مهریه به معنای بخشش مهریه از جانب زوجه(زن) به زوج(شوهر) است و تحقق این امر به قبول بذل توسط زوج می باشد. زوجه (زن) می تواند طی سند رسمی(تنظیم شده در دفترخانه اسناد رسمی) و یا به موجب یک سندعادی(تنظیم متن بذل مهریه وامضا توسط زوجین وشهود) مهریه خود را به شوهرش ببخشد یا به تعبیر حقوقی ،مهریه خود را به شوهرش هِبه کند. در هِبه ، فرض بر این است که زوجه با اختیار کامل و در کمال صحت و سلامت عقلی ، مهریه خود را به شوهرش بخشیده است.این بخشش میتواند در قبال عِوَض(مثلا در قبال اعطای وکالت در طلاق باشد)باشد.بذل یا بخشش مهریه، که توسط زوجه به هر دلیلی انجام شده باشد، قابل بازگشت است. این امکان برای زوجه وجود دارد که در صورت پشیمانی از بذل مهریه، با تنظیم دادخواست، برای طلب مجدد حق خود اقدام کند و هیچ مانع قانونی برای این کار وجود ندارد. البته با این توضیح که که اگر زوجه در قبال طلاق، اقدام به بذل مهریه نموده باشد تا زمانی که دردوره عده به سرمی برد امکان رجوع به مابذل خواهد داشت که در این صورت زوج هم می تواند نسبت به زوجه رجوع نماید و در این صورت بحث طلاق فی مابین زوجین منتفی خواهد گردید.

هبه مهریه چیست:

هِبه مهریه به معنای بخشش مهریه می باشد،که این بخشش می تواند در قالب سند رسمی(تنظیم شده در دفترخانه اسناد رسمی)باشد و یا در یک سندعادی(تنظیم متن هبه مهریه وامضا توسط زوجین وشهود).همچنین بخشش مهریه می تواند در قبال عِوض و دریافت اموال ویا حقی باشد(مثلا در قبال دریافت ملک یا ماشین، حضانت فرزندان ویا اِعطای حقِ اِعمال وکالت در طلاق(حق طلاق)از سوی مرد به زن) یا به صورت بلاعوض(رایگان) باشد که در صورت بلاعوض بودن،در مواردی هبه قابل رجوع(بازگشت) توسط زوجه خواهد بود.

هبه مهریه سکه:

هِبه مهریه سکه به معنای بخشش مهریه سکه می باشد. که زوجه (زن)می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را که سکه بهار آزادی می باشد در قالب سند رسمی(تنظیم شده در دفترخانه اسناد رسمی) و یا با تنظیم سندعادی(تنظیم متن هبه مهریه وامضا توسط زوجین وشهود) به شوهرش ببخشد.هبه مهریه سکه نیز می تواند در قبال عِوض و دریافت اموال ویا حقی باشد(مثلا در قبال دریافت ملک یا ماشین، حضانت فرزندان ویا اِعطای حقِ اِعمال وکالت در طلاق(حق طلاق)از سوی مرد به زن) یا به صورت بلاعوض(رایگان) باشد که در صورت بلاعوض بودن،در مواردی هبه قابل رجوع(بازگشت) توسط زوجه خواهد بود.

طریقه بخشیدن مهریه:

نحوه بخشیدن مهریه به شوهر به شرح ذیل است:
1- بذل و بخشش مهریه به صورت رسمی و با حضور در دفتر اسناد رسمی؛در این حالت زن باید با به همراه داشتن شناسنامه و عقد نامه به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کند و مهریه خود را به شوهرش بذل نماید .واگر قرار است زن در قبال بخشیدن مهریه اموال و یا حقی از شوهر دریافت کند (مانند حق طلاق و حضانت فرزندان مشترک و...)،و به عبارتی بذل مهریه بصورت مُعَوَض باشد در این صورت لازم است که مرد هم، با در دست داشتن شناسنامه و به همراه زن در دفتر خانه حاضر بشود.جهت بخشش مهریه زن باید رضایت کامل داشته و دارای اهلیت باشد، یعنی صغیر نبوده و عاقل باشد و به سن رشد معاملاتی (18 سال تمام) رسیده باشد. واین موضوع باید به تائید سردفتر دفترخانه برسد. عموماً دفاتراسناد رسمی برای تنظیم سند ابراء یا بذل (بخشش) مهریه توسط زن، حضور پدر یا جد پدری وی (زن) را در دفترخانه الزامی می دانند و بدون حضور آنها این سند تنظیم نمی گردد.
با اقرار زن به بخشش مهریه که اقرارنامه ثبتی نامیده می شود سردفتر اقدام به تهیه متن سند بذل مهریه می نماید و بعد از تایید اطلاعات هویتی طرفین وشهود توسط سردفتراسنادرسمی، با امضاء الکترونیکی این سند رسمیت می یابد.
بعد از ثبت سند اقرار نامه در دفتر اسناد رسمی، این سند با نامه ای از طرف دفتر خانه به دفتر ازدواجی که قبلا در آن جا صیغه عقد جاری شده است فرستاده می شود تا در قسمت ملاحضات سندازدواج قید شود .

2- بخشش مهریه با سند عادی و با حضورشاهد( دوشاهد مرد)؛بذل و بخشش مهریه می تواند با تنظیم سند عادی و دست نویس بوده و در حضور شهود تنظیم گردد،و این نوع بذل مهریه از نظر قانونی معتبر می باشد.لازم به ذکر است که تنظیم سند عادی بذل مهریه در حضور شهود اعتبار قانونی بیشتری نسبت به تنظیم سند هبه بدون حضور شهود دارد

3-بخشش مهریه با سند عادی و بدون حضور شاهد؛بذل و بخشش مهریه می تواند با تنظیم سند عادی و دست نویس بوده و بدون حضورشاهد ها تنظیم گردد،و این نوع بذل مهریه از نظر قانونی معتبر می باشد.لازم به ذکر است که تنظیم سند عادی بذل مهریه در حضور شاهد اعتبار قانونی بیشتری نسبت به تنظیم سند هبه بدون حضور شهود دارد

متن بخشش مهریه بدون بازگشت:

به موجب این سند،خانم ………….. فرزند……….. به شماره شناسنامه ………. و کد ملی …………. و به آدرس سکونت........................................................................... ……………….......................................................،در صحت عقلی و جسمی کامل و با اختیار و رضایت خویش اقرار نمودند که تمامی مهریه مندرج در سند نکاحیه شماره............تنظیمی در دفترخانه ازدواج...........................................( که عبارت است از تعداد(..............)سکه تمام بهار آزادی طرح جدید)،به همسر خود جناب آقای.............……… فرزند………… به شماره شناسنامه …………… و کد ملی…………… بذل نموده و در این خصوص حق هیچ گونه مطالبه‌ای را نخواهد داشت. ضمنا زوجه حق هرگونه ادعا و اعتراض احتمالی و رجوع به مهریه را از خود سلب و ساقط نمود.
امضاء و اثر انگشت زوجه(زن) امضاء و اثر انگشت زوج(مرد)

متن بخشش مهریه روی کاغذ:

به موجب این سند،خانم ………….. فرزند……….. به شماره شناسنامه ………. و کد ملی …………. و به آدرس سکونت........................................................................... ……………….......................................................،در صحت عقلی و جسمی کامل و با اختیار و رضایت خویش اقرار نمودند که تمامی مهریه مندرج در سند نکاحیه شماره............تنظیمی در دفترخانه ازدواج...........................................( که عبارت است از تعداد(..............)سکه تمام بهار آزادی طرح جدید)،به همسر خود جناب آقای.............……… فرزند………… به شماره شناسنامه …………… و کد ملی…………… بذل نموده و در این خصوص حق هیچ گونه مطالبه‌ای را نخواهد داشت. ضمنا زوجه حق هرگونه ادعا و اعتراض احتمالی و رجوع به مهریه را از خود سلب و ساقط نمود.

امضاء و اثر انگشت زوجه(زن) امضاء و اثر انگشت زوج(مرد)

متن بخشیدن مهریه در قبال حق طلاق(وکالت در طلاق با بذل مهریه):

محکمترین سند برای بخشش مهریه:

محکمترین سند برای بذل و بخشش مهریه ، تنظیم سند ابراء مهریه از طریق دفترخانه اسناد رسمی می باشد. در این حالت، طرفین زوج و زوجه(زن و شوهر) با به همراه داشتن مدارک هویتی و سند ازدواج و دو نفر شاهد به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه نمایند،پس از تنظیم متن ابراء توسط سردفتر و سپس اخذ امضاء الکترونیکی(اثرانگشت الکترونیکی) از طرفین(زن ومرد) زوج(مرد) از پرداخت تمام یا بخشی از مهریه ابراء خواهدگردید.در این شیوه اثباتِ ابراءمهریه صرفاً با استعلام سند رسمی تنظیم شده، توسط دادگاه خواهد بود.لازم به توضیح است که اِبراء مهریه به معنی (بَری نمودن ذمه شوهر)از پرداخت مهریه می باشد مانند این که شوهر اساساً تعهدی در پرداخت مهریه نداشته است. اِبراء مهریه غیر قابل رجوع و بازگشت می باشد و زن نمی تواند بعد از اِبراء مهریه که بصورت قانونی واقع شده است مهریه خود را مطالبه نماید.

برای بخشیدن مهریه چه مدارکی لازم است:

برای بخشیدن مهریه در محضر(دفتر اسناد رسمی)، ارائه مدارک شناسایی زن( کارت ملی یا شناسنامه برای تایید هویت)،سند ازدواج، حضور دو شاهد برای تأیید صحت و اعتبار فرآیند بخشش مهریه ضروری است. با این توضیح که زن باید دارای اهلیت(داشتن عقل،رسیدن به سن رشد معاملاتی(18)سال تمام)باشد. و برای زنی که به سن رشد نرسیده است حُکم رشد از محاکم قضایی و یا اجازه ولی(پدر یا پدربزرگ پدری) یا قیم جهت تنظیم متن سند ابراء یا بذل مهریه( بخشش مهریه) لازم است.

کراهت شدید زوجه همراه با بذل کل مهریه:

کراهت(تنفر) امری درونی است که نیاز به اثبات ندارد. بنابراین صرف اعلام آن از ناحیه فرد کافی است. علی الاصول وقتی زنی حاضر به گذشت از کلیه حقوق مالی خود از جمله مهریه می شود این اقدام او نشان دهنده وخامت اوضاع و وجود عُسر و حَرَج(سخت و مشقت در زندگی مشترک)برای زن می باشد.بنابراین طبق رویه قضایی دادگاه ها، زمانی که زن درخواستِ طلاق با بذل کل مهریه را طرح می کند صدور حکم طلاق تقریباً به آسانی صور ت می گیرد و دادگاه ها در این خصوص سخت گیری در صدور حکم طلاق نشان نمی دهند.

بخشش مهریه و طلاق:

در خصوص بذل مهریه در قبال طلاق و یا گرفتن حق طلاق در قبال بخشش مهریه باید گفت: مواردی وجود دارد که زوجه(زن) به علت کراهت(نفرت از شوهر) یا وجود عُسروحَرَج(مشقت وسختی که قابل تحمل نباشد همچون ایراد ضرب وشتم از ناحیه شوهر یا دائم الخَمربودن او(استفاده مداوم ازمشروبات الکلی)و یا اعتیاد یا بداخلاقی و.....) قصد جدایی و طلاق از همسرخویش را دارد. در این صورت می تواند با بَذل(بخشش)مهریه و با استناد به عُسر وحَرَج، اقدام به درخواست طلاق یک طرفه(طلاق به درخواست زوجه) نماید،در این موارد بذل کل مهریه یا بخش قابل توجهی از آن، می تواند دلیلی بروجود عسروحرج برای زن محسوب شده و صدوررای طلاق به نفع او را آسان تر نماید.همچنین زن می تواند با حضور در دفتر اسناد رسمی و در قبال اخذ وکالت در طلاق(حق طلاق) کل مهریه یا بخشی از آن را به شوهر خود بذل نماید،و بر اساس اختیارات حاصله از سند وکالت در طلاق اقدام به طرح دعوایِ احرازِ شرایطِ اِعمال وکالت در طلاق نموده و خود را مطلقه سازد.

وکالت طلاق به شرط بذل مهریه:

وکالت بلاعزل در طلاق به شرط بذل مهریه، به معنای آن است که شوهر با حضور در یکی از دفاتر اسناد رسمی(محضر)به زن خود وکالت بلاعزل در طلاق می دهد تا زن بر اساس وکالت مذکور اقدام به گرفتن وکیل برای شوهر نموده و سپس دعوای احرازِ شرایطِ اِعمال وکالت در طلاق را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی طرح نماید و در جلسه رسیدگی به دعوای طلاق با بذل کل مهریه یا بخشی از آن(بر حسب توافق)درخواست صدور رای در مورد طلاق بنماید.لازم به توضیح است که اگر در متن وکالت، قید بلاعَزل آمده باشد، مرد نمی تواند زن را عَزل نماید،اما اگر وکالت در طلاق به شکل وکالت بلاعزل نباشد، مرد هر زمان که بخواهد می تواند زن را از وکیل بودن عزل کند و به این ترتیب، وکالت زن در طلاق، از بین خواهد رفت. و زن نمی تواند بعد از عزل شدن از وکالت اقدام به درخواست طلاق نماید.

بذل مهریه در طلاق توافقی:

در طلاق توافقی،زن و شوهر می توانند توافق نمایند که زن در قبال طلاق توافقی کل مهریه و یا بخشی از مهریه خود را به شوهر بذل نماید ویا شوهر به زن وکالت در طلاق(حق طلاق)بدهد تا زن بر اساس آن اقدام به طرح دعوای طلاق نماید. برابر قانون در طلاق توافقی، بعد از بخشیدن مهریه توسط زوجه(زن) ، تا هنگامی که عده‌ی زوجه تمام نشده باشد، او می‌تواند مهریه خود را از شوهر مطالبه نماید.یعنی تا وقتی که مدت زمان عده‌ی طلاق سپری نشده باشد زوجه می‌تواند به مهریه خود رجوع نماید. لازم به ذکر است که انجام این امر باعث می‌شود که طلاق از نوع بائن به طلاق از نوع رِجعی تغییر کند.یعنی مرد نیز می تواند جهت ادامه زندگی مشترک به زن رجوع کند(بازگردد).
توجه:بذل مهریه در طلاق توافقی زمانی معتبر بوده واثر قانونی دارد که رای طلاق توسط دادگاه صادر و طلاق در دفترخانه ثبت طلاق به ثبت برسد،بنابراین اگر زوجین(زن وشوهر)در طلاق توافقی قراردادی بنویسند که زن مهریه خود را در قبال طلاق به شوهر بذل نماید و پس از طرح دعوای طلاق توافقی هریک از زوجین در جلسه دادگاه حاضر نشوند و یا بعد از صدور رای طلاق توافقی اقدام به ثبت طلاق در در دفترخانه رسمی ثبت طلاق ننمایند به موجب تبصره ماده(34)قانون حمایت خانواده مصوب(1391) توافقات صورت گرفته فاقد اعتبار قانونی و بلاثر بوده و زن حق مطالبه مهریه خود را خواهد داشت.

بذل مهریه در طلاق عسر و حرج:

عُسر و حَرَج به معنای وجود مشقت و سختی در زندگی مشترک است .مطابق مقررات (ماده1130قانون مَدَنی) زن اگر بتواند در دادگاه ثابت نماید که زندگی او با همسرش سخت و غیر قابل تحمل است و طلاق از جانب زوجه به دلیل عسر و حرج است و از طرفی نیز،زن کل مهریه یا بخش قابل توجهی از مهریه را در قبال طلاق بذل نماید،در این حالت امکان صدور رای طلاق به نفع زن بیشتر خواهد بود و می تواند بدون رضایت مرد طلاق بگیرد،لازم به ذکر است ِصرف تقاضای طلاق همراه با بذل مهریه و سایر حقوق مالی(نفقه و...)، دلیل قطعی بر وجودِ عسر و حرج زوجه(زن) نیست، و زن باید سوء رفتار زوج(شوهر) و غیرقابل تحمل بودن ادامه زندگی مشترک را اثبات نماید.همچنین در طلاق عسر و حرجی ،بذل مهریه از سوی زوجه الزام قانونی ندارد و صرفاً از نظر قُضات دادگاه های خانواده بذل مهریه نشانه ای بر وجود سخت ودشواری در زندگی مشترک زن می باشد.

بخشش مهریه در قبال حضانت فرزند:

زن می تواند در قبال حق حضانت فرزند مشترک نسبت به بذل وبخشش مهریه خویش به شوهر اقدام نماید.که در این صورت چون این بذل به صورت مُعَوَض(یعنی در قبال در یافت حق) می باشد قابل رجوع وبازگشت نمی باشد.

فریب در بخشش مهریه:

فریب در بخشش مهریه به معنای این است که مرد با دادن وعده و وعیدی به زن او را وادار نماید تا با حضور در دفترخانه اسناد رسمی و یا با تنظیم سند عادی نسبت به بخشش مهریه و سلب و ساقط نمودن حق اعتراض بعدی خویش اقدام کند مثلا برای دادن وکالت در طلاق به زن(دادن حق طلاق به زن) و یا زدن سند ملکی به نام او به وی بگوید که مهریه خود را بذل وبخشش کند و یا با تحت فشارقرار دادن زن (با جبر و زو و تهدید)او را مجبور به بذل مهریه کند.چنانچه این بخشش بلاعوض باشد زن می تواند به مهریه رجوع نموده وآن را مطالبه نماید و اگر بذل مهریه با زور و تهدید باشد و زن بتواند این موضوع را در دادگاه اثبات نماید می تواند نسبت به ابطال سند بذل مهریه اقدام نموده و مهریه خود را مطالبه کند

عواقب و معایب بخشیدن مهریه از سوی زن به شوهر:

در عرف و جامعه، مهریه تنها برگ برنده زن در زندگی مشترک به حساب می آید وبذل و بخشش آن به شوهر عواقب و آثار قانونی برای زن دارد که در زیر به آن ها اشاره می کنیم:
1-چنانچه این بخشش در قبال اِبراء مهریه باشد،چون ابراء به معنی برائت ذمه زوج از پرداخت مهریه است به معنی ساده تر مانند این است که زوج(شوهر) هیچ دینی در خصوص مهریه نداشته است، در این حالت زن بعد از امضای سند ابراء هیچ حق بازگشتی نسبت به مهریه نخواهد داشت؛ مگر اینکه اثبات گردد این ابراء به موجب تَدلیس(فریب) از جانب شوهر و یا با دادن وعده و وعیدی از سوی شوهر بوده که وی بعد از ابراءمهریه توسط زن به این وعده عمل نکرده است،واگر بذل مهریه با زور و تهدید باشد و زن بتواند این موضوع را در دادگاه اثبات نماید می تواند نسبت به ابطال سند بذل مهریه اقدام نموده و مهریه خود را مطالبه کند
2-چنانچه بخشش مهریه در قالبِ بذل مهریه باشد در این صورت نیز دوحالت متصور خواهد بود:
الف-بذل مهریه مُعَوَض(بخشش مهریه در قبال دریافت حق، یا مالی از شوهر): مثلا این بخشش مهریه در قبال طلاق یا در قبال وکالت در طلاق(حق طلاق) باشد، یا درقبال اخذ حق حضانت فرزندمشترک یا در قبال زدن ملک یا خودرو یا زمین به نام زن، که در این صورت این بخشش چون در قبال دریافت عِوَض بوده بعدا از طرف زن قابل رجوع (مطالبه مجدد)نخواهد بود.
ب- بذل مهریه بِلاعِوَض(بخشش مهریه به صورت رایگان به شوهر): بخشش مهریه به صورت رایگان در واقع به صورت هِبه(هدیه) می باشد و طبق مقررات راجع به هبه در قانون مدنی قابل رجوع ومطالبه مجدد می باشد.
3- همچنین اگر زن مهریه خود را در جلسه دادگاه مربوط به طلاق، به شوهر بذل نماید و تا قبل از پایان یافتن مهلت عده طلاق،به مهریه خود رجوع ننماید و آن را از شوهر مطالبه نکند دیگر حق مطالبه مهریه را نخواهد داشت.

هزینه بخشیدن مهریه:

هزینه بخشیدن مهریه در دفترخانه، بر اساس تعرفه حق التحریر دفاتر اسناد رسمی، محاسبه و بر اساس توافق طرفین، از زن، شوهر و یا هر دوی آنها دریافت می شود. هزینه محضر برای بخشیدن مهریه، بسته به میزان مهریه زن متفاوت بود که بدین منظور، باید با توجه به میزان مهریه و نرخ تعرفه ارائه شده در هرسال، هزینه آن را محاسبه و پرداخت نمود.

نمونه دادخواست طلاق با بذل مهریه: